Diagnose drama: De DSM als bijbel van de GGZ – Deel 1

Een tijdje geleden zat ik tegenover een man van rond de 50. Hij zat ontspannen onderuitgezakt op de bank en vertelde met een brede glimlach hoe depressief hij zich voelde. Het lukte hem, naar eigen zeggen, niet om in beweging te komen of zelfs maar van de bank af te komen. Tijdens ons gesprek bleef ik me echter over hem verbazen. Hij deed weinig, dat klopte, maar ondertussen vertelde hij de ene grap na de andere.

Na een tijdje besloot ik mijn observatie met hem te delen: “Je bent wel erg vrolijk en grappig voor iemand die zegt depressief te zijn. Als ik je zo zie, zou ik dat nooit denken. Eigenlijk twijfel ik eraan of je echt depressief bent.”

Hij keek me even glazig aan, barstte toen in lachen uit en zei: “Dat meen je toch niet?”

Maar ik meende het wél. “Volgens mij kun je nu gewoon opstaan, naar je auto lopen en een rondje gaan rijden,” stelde ik voor. Zijn auto stond al maanden ongebruikt (want: depressief). “En als je dat doet, ga ik met je mee.”

Wat volgde was een lang getouwtrek. Hij bleef volhouden dat hij depressief was en dat hij het écht niet kon, terwijl ik stellig bleef geloven dat hij hiertoe wel in staat was—depressief of niet. Uiteindelijk stond hij op, en samen liepen we naar zijn auto. We maakten dat rondje.

De kracht van geloof in iemand

Dit is een voorbeeld uit de praktijk. Het laat zien hoe iemand volledig opgaat in een diagnose en zich daarnaar gaat gedragen. Niemand in zijn omgeving zag potentie in hem of geloofde dat hij nog iets zou bereiken.

Zijn levensgeschiedenis maakte dit patroon duidelijk. Zijn moeder had hem van jongs af aan stevig gecontroleerd en alles voor hem geregeld, zelfs toen hij volwassen was. Zijn vader was afstandelijk, druk met zijn werk en gaf hem weinig aandacht. De boodschap die hij, soms letterlijk, meekreeg van zijn moeder was: “Het gaat jou niet lukken. Jij kunt niks.” Hij ging zich daarnaar gedragen. In zijn latere leven werd dit telkens opnieuw bevestigd door de relaties die hij aanging en de tegenslagen die hij ervoer.

Het is dan ook niet vreemd dat hij depressieve klachten vertoonde, of zelfs periodes echt depressief was. Maar het wrange is dat de GGZ zich vaak uitsluitend richt op het gedrag van het moment. Er wordt in de DSM gekeken, en voilà: een depressiediagnose. Zonder diepgaande behandeling wordt zo iemand vervolgens weer losgelaten, met alle gevolgen van dien.

Meer dan een label

Ik zie dit vaker gebeuren. Cliënten krijgen een diagnose zonder dat hun levensgeschiedenis grondig wordt onderzocht. Vaak zijn gedragingen heel logisch te verklaren vanuit de gebeurtenissen die iemand heeft meegemaakt. Het helpt dan niet om een label op te plakken, omdat het vaak gaat om tijdelijke reacties op eerdere ervaringen.

Wat wél helpt, is begrijpen waarom iemand op dat moment vastloopt. Neem deze man: hij had meerdere destructieve relaties achter de rug waarin zijn negatieve zelfbeeld telkens werd bevestigd. Hij had ook traumatische ervaringen meegemaakt die hem nog verder naar beneden trokken.

Toen hij mij hierover vertelde, dacht ik alleen maar: “Geen wonder dat je je depressief voelt.” Het gebrek aan zelfvertrouwen is volkomen begrijpelijk. Dáár lag de sleutel: werken aan het verwerken van zijn trauma’s en het opdoen van nieuwe ervaringen en overtuigingen in gezonde contacten met anderen.

Dat is precies wat we samen hebben aangepakt. Hij is namelijk niet depressief, hij vertoont depressief gedrag. Dat onderscheid is cruciaal. Hij hoeft de diagnose niet langer te ‘slikken’ als een vaststaand feit, maar kan begrijpen waar zijn gevoelens vandaan komen. Hij weet nu ook dat deze gevoelens niet zijn identiteit bepalen en dat hij een toekomst kan opbouwen waarin hij wél vertrouwen heeft in zichzelf.

Verder kijken dan de DSM

Het is zo waardevol om iemand door andere ogen te zien—niet door de lens van de DSM, maar als mens. Iemand begrijpen in de context van zijn leven, in plaats van alleen een diagnose te zien. Dit helpt mij om hem te blijven wijzen op zijn kwaliteiten, zoals zijn humor en waarde als persoon.

Zo blijft hij zichzelf zien zoals ik hem zie: een man met potentie, een man die zeker een waardevol leven kan leiden. En ja, ook een man die misschien wel de vrolijkste depressieve persoon is die ik ooit heb ontmoet. 😉