Diagnose drama: De DSM als bijbel van de GGZ DEEL 2

Eerder schreef ik op mijn website een blog over het verband tussen seksueel misbruik en borderline. In mijn praktijk en het dagelijks leven hoor ik vaak van slachtoffers van seksueel misbruik dat zij zijn gediagnosticeerd met borderline, een diagnose die voor velen zwaar kan aanvoelen. Helaas rust er een groot stigma op borderline, wat op zichzelf al problematisch is. Maar opvallend genoeg herken ik lang niet iedereen in deze diagnose, ondanks dat zij die wel hebben gekregen.

En daar begint wat mij betreft het diagnose-drama. In de GGZ wordt de DSM behandeld als een soort heilige bijbel. De DSM lijkt de absolute waarheid in pacht te hebben en vormt vaak het fundament van diagnoses en behandelplannen. Hierdoor wordt er weinig verder gekeken naar de achterliggende oorzaken van die diagnoses. Dit frustreert mij keer op keer.

Onlangs ontving ik weer een vrouw in mijn praktijk die de diagnose borderline had gekregen. Hoewel zij enkele kenmerken herkende, vond ze de diagnose onterecht en bijzonder zwaar.

Het bleek dat deze vrouw op jonge leeftijd seksueel misbruikt was. Zo’n traumatische gebeurtenis heeft een enorme impact op het basisvertrouwen en de manier waarop iemand met anderen omgaat.

Kenmerken van seksueel misbruik en hun verband met borderline
Laten we enkele kenmerken bekijken:

Aantrekken en afstoten
Mensen die seksueel misbruikt zijn, kunnen in relaties sterk wisselen tussen behoefte aan nabijheid en het afstoten van anderen. Ze verlangen naar contact, maar zijn tegelijkertijd doodsbang. Dit komt voort uit eerder overschreden grenzen, waardoor vertrouwen op anderen moeilijk is.

Grenzeloos gedrag
Seksueel misbruikte mensen vertonen vaak extreem grenzeloos gedrag, dat twee kanten op kan gaan. Sommigen worden pleasers: ze zorgen altijd voor anderen en zeggen nooit nee. Anderen worden juist rebels, opstandig en roekeloos, waarbij ze grenzen van anderen overschrijden. Dit is niet vreemd, gezien het feit dat misbruik een extreme vorm van grensoverschrijding is. Het kind, dat van volwassenen leert wat normaal is, raakt door deze ervaring compleet in de war. Grenzen herkennen wordt bijna onmogelijk, omdat dat gevoel volledig beschadigd is.

Stemmingswisselingen
Seksueel misbruik veroorzaakt een explosie in het emotionele systeem. Het trauma leidt tot intense stress die in het lichaam blijft zitten, vooral wanneer er geen troostende of beschermende reactie van buitenaf komt. Deze opgeslagen stress zorgt ervoor dat het lichaam overbelast raakt en heen en weer schiet tussen manische buien (hyperactiviteit, overmoedig gevoel) en depressieve periodes (moeheid, negativiteit, somberheid). Het is begrijpelijk dat iemand met dergelijke ervaringen stemmingswisselingen ontwikkelt.

Deze voorbeelden worden ook beschreven in de DSM onder de kenmerken van borderline. Wanneer iemand aan veel van deze criteria voldoet, volgt logischerwijs de diagnose borderline. Maar hierbij wordt vaak voorbijgegaan aan de oorzaken achter deze gedragingen.

Behandeling van oorzaken in plaats van symptomen
Ik geloof dat het verwerken van achterliggende oorzaken, zoals trauma’s, kan helpen om bovengenoemde kenmerken los te laten. Mensen leren dan bijvoorbeeld beter hun grenzen herkennen en ervaren minder stemmingswisselingen. De kenmerken van borderline zijn in wezen overlevingsstrategieën of logische reacties op een zeer traumatische gebeurtenis. Daarom vind ik het wrang om mensen te labelen met een zware diagnose, terwijl ze eigenlijk geholpen zouden moeten worden bij het verwerken van het misbruik.

Het verband met hechtingsstijlen
Onlangs ontdekte ik eveneens een interessant verband met hechtingsstijlen. Onder omstandigheden van misbruik, mishandeling of ernstige verwaarlozing ontwikkelt een kind vaak een gedesorganiseerde hechtingsstijl. Deze stijl heeft kenmerken als:

• Tegenstrijdig gedrag: zowel nabijheid zoeken als deze afwijzen. Mensen in hun omgeving weten niet goed waar ze aan toe zijn. De ene keer is de persoon heel liefdevol en vraagt deze veel aandacht, de volgende keer kan hij/zij zich afstandelijk en onafhankelijk gedragen.
• Moeite met zelfregulering, wat leidt tot grote emotionele schommelingen en stemmingswisselingen.
• Hyperwaakzaamheid.
• Sterke innerlijke conflicten: innerlijke strijd tussen het verlangen naar veiligheid en de voortdurende verwachte dreiging.
• Onvoorspelbaar en grillig gedrag.

Deze gedragingen lijken sterk op de symptomen van borderline, maar zijn eigenlijk het gevolg van een traumatische jeugd waarin ouders onvoorspelbaar en onveilig gedrag vertoonden.

De DSM minder heilig maken
Ik hoop dat de GGZ in de toekomst meer aandacht zal hebben voor deze achterliggende oorzaken en verbanden. De DSM als enige richtlijn gebruiken beperkt ons begrip van wat mensen daadwerkelijk nodig hebben. Door verder te kijken dan de DSM kunnen we meer compassie en begrip tonen voor de cliënt.

Bovendien helpt het deze mensen om met meer liefde, begrip en compassie naar hun eigen gedrag te kijken. Dat lijkt me een streven dat de moeite meer dan waard is!